Cách chăm sóc bệnh nhân xơ gan giai đoạn cuối

Xơ gan giai đoạn cuối là một thử thách lớn không chỉ đối với người bệnh mà còn với cả gia đình. Khi gan, một cơ quan nội tạng quan trọng, mất đi gần như toàn bộ chức năng, việc chăm sóc đòi hỏi sự kiên nhẫn, kiến thức y khoa và một tình yêu thương sâu sắc. Mục tiêu chính lúc này không còn là chữa khỏi bệnh mà là nâng cao chất lượng cuộc sống, giảm nhẹ các triệu chứng đau đớn, khó chịu và mang lại sự bình yên cho người bệnh trong những ngày tháng cuối đời. 

Hiểu đúng về xơ gan giai đoạn cuối

Để chăm sóc hiệu quả, trước hết chúng ta cần có một sự am hiểu sâu sắc về bản chất của bệnh xơ gan và những gì xảy ra ở giai đoạn cuối.

Xơ gan là gì?

Xơ gan là giai đoạn muộn của quá trình tổn thương gan kéo dài. Gan là một cơ quan có khả năng tái tạo phi thường, nhưng khi phải chịu đựng các tác nhân gây hại liên tục như virus viêm gan, lạm dụng rượu bia, hoặc bệnh gan nhiễm mỡ, nó sẽ cố gắng tự sửa chữa. Quá trình sửa chữa này liên tục tạo ra các mô sẹo, hay còn gọi là xơ hóa. Theo thời gian, các mô sẹo này thay thế dần các tế bào gan khỏe mạnh, làm cho cấu trúc gan trở nên cứng và chai sạn.

Sự hình thành mô sẹo dày đặc này cản trở nghiêm trọng các chức năng sống còn của gan. Nó làm tắc nghẽn dòng máu chảy qua gan, làm chậm quá trình chuyển hóa chất dinh dưỡng, hormone, thuốc và các chất độc. Đồng thời, khả năng sản xuất protein, các yếu tố đông máu và nhiều chất thiết yếu khác của gan cũng bị suy giảm nghiêm trọng.

Phân biệt xơ gan còn bù và mất bù

Bệnh xơ gan thường được chia thành hai giai đoạn chính dựa trên khả năng hoạt động của gan.

Xơ gan còn bù

Đây là giai đoạn đầu, dù gan đã có sẹo nhưng phần mô gan khỏe mạnh còn lại vẫn đủ sức đảm nhiệm các chức năng của cơ thể. Ở giai đoạn này, người bệnh thường không có triệu chứng rõ ràng hoặc chỉ có những dấu hiệu mơ hồ như mệt mỏi, chán ăn, sụt cân nhẹ. Giai đoạn này có thể kéo dài trong nhiều năm.

Xơ gan mất bù

Khi tổn thương gan lan rộng, lượng mô sẹo chiếm phần lớn và phần gan khỏe mạnh còn lại không đủ để bù đắp, bệnh sẽ chuyển sang giai đoạn mất bù. Đây chính là giai đoạn cuối của bệnh xơ gan. Các triệu chứng và biến chứng nguy hiểm bắt đầu xuất hiện rõ rệt, báo hiệu tình trạng sức khỏe suy giảm nghiêm trọng.

Đặc điểm của xơ gan giai đoạn cuối

Khi gan suy giảm chức năng trầm trọng, cơ thể sẽ phải đối mặt với một loạt các vấn đề nghiêm trọng. Một trong những biểu hiện phổ biến là tăng áp lực tĩnh mạch cửa, dẫn đến dịch tích tụ trong ổ bụng (cổ trướng) gây chướng bụng, khó thở và tích tụ dịch ở chân (phù nề). Da và mắt người bệnh có thể chuyển sang màu vàng (vàng da) do gan không thể xử lý bilirubin.

Một trong những biến chứng nguy hiểm nhất là bệnh não gan. Khi gan không còn khả năng lọc bỏ các độc tố, đặc biệt là amoniac (sản phẩm của quá trình chuyển hóa protein), chúng sẽ tích tụ trong máu, đi lên não và gây rối loạn chức năng thần kinh. Người bệnh có thể trở nên lú lẫn, mất phương hướng, thay đổi tính cách, nói năng không kiểm soát, run tay, ngủ gà và có thể đi vào hôn mê. Tình trạng này nếu không được can thiệp kịp thời có thể dẫn đến tử vong.

Tiên lượng của bệnh nhân xơ gan giai đoạn cuối

Xơ gan giai đoạn cuối là một tình trạng bệnh lý không thể chữa khỏi hoàn toàn, ngoại trừ phương pháp duy nhất là ghép gan. Tuy nhiên, việc tìm được gan hiến tặng phù hợp là vô cùng khó khăn và không phải bệnh nhân nào cũng đủ điều kiện sức khỏe để thực hiện phẫu thuật.

Thời gian sống của bệnh nhân xơ gan giai đoạn cuối phụ thuộc vào nhiều yếu tố:

• Nguyên nhân gây xơ gan (do rượu, virus, tự miễn…).
• Mức độ nghiêm trọng của các biến chứng.
• Sự đáp ứng với các phương pháp điều trị triệu chứng.
• Tình trạng sức khỏe tổng thể và các bệnh lý đi kèm.

Nhìn chung, tiên lượng ở giai đoạn này khá dè dặt. Một số nghiên cứu cho thấy tỷ lệ sống sót sau 5 năm ở bệnh nhân xơ gan mất bù mà không được ghép gan là tương đối thấp. Do đó, mục tiêu chính của việc chăm sóc là làm chậm sự tiến triển của bệnh, kiểm soát tốt các biến chứng, giảm thiểu đau đớn và duy trì chất lượng cuộc sống tốt nhất có thể cho người bệnh trong khoảng thời gian còn lại.

Nguyên tắc và phương pháp chăm sóc bệnh nhân xơ gan giai đoạn cuối

Chăm sóc cho người bệnh ở giai đoạn này là một công việc phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa đội ngũ y tế, người bệnh và gia đình. Kế hoạch chăm sóc cần được xây dựng một cách toàn diện, bao gồm cả thể chất, dinh dưỡng và tinh thần.

1. Chăm sóc dinh dưỡng chuyên biệt

Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò nền tảng trong việc quản lý xơ gan giai đoạn cuối. Mục tiêu là cung cấp đủ năng lượng, ngăn ngừa suy dinh dưỡng, giảm thiểu gánh nặng cho gan và hạn chế các biến chứng:

• Giảm muối (natri) tối đa: Đây là nguyên tắc quan trọng nhất để kiểm soát tình trạng cổ trướng và phù nề. Hạn chế natri dưới 2.000 mg/ngày. Tránh các thực phẩm chế biến sẵn, đồ hộp, dưa muối, các loại mắm, gia vị mặn. Nên tự nấu ăn tại nhà để kiểm soát lượng muối.
• Cung cấp đủ năng lượng và protein: Bệnh nhân xơ gan thường bị suy mòn cơ bắp do gan không thể dự trữ năng lượng (glycogen). Cơ thể sẽ phân giải cơ để lấy năng lượng, dẫn đến suy kiệt. Do đó, cần đảm bảo cung cấp đủ calo và protein.
  • Nên chia thành nhiều bữa ăn nhỏ trong ngày (5-6 bữa) thay vì 3 bữa lớn để cơ thể dễ hấp thu và không bị quá tải.
  • Ưu tiên các nguồn protein dễ tiêu hóa như cá, trứng, sữa, thịt gia cầm (bỏ da), các loại đậu. Trong trường hợp có dấu hiệu bệnh não gan, bác sĩ có thể yêu cầu điều chỉnh lượng protein động vật và tăng cường protein thực vật.
  • Bổ sung các bữa ăn nhẹ giàu năng lượng giữa các bữa chính.
• Tránh thực phẩm sống: Hệ miễn dịch của bệnh nhân suy yếu, do đó cần tránh tuyệt đối hải sản sống, gỏi, nem chua… để ngăn ngừa nguy cơ nhiễm trùng đường tiêu hóa.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ về dinh dưỡng bổ sung: Trong trường hợp bệnh nhân ăn uống kém, bác sĩ có thể chỉ định các sản phẩm dinh dưỡng y học đường uống hoặc xem xét việc nuôi ăn qua ống thông.

2. Quản lý triệu chứng và biến chứng

Đây là phần quan trọng nhất trong chăm sóc hàng ngày, giúp người bệnh cảm thấy dễ chịu hơn.

Đối với tình trạng cổ trướng và phù, người chăm sóc cần theo dõi cân nặng và vòng bụng của bệnh nhân hàng ngày để phát hiện sớm sự tích tụ dịch. Cho bệnh nhân uống thuốc lợi tiểu đúng theo chỉ định của bác sĩ và tuân thủ chế độ ăn giảm muối.

Với bệnh não gan, việc theo dõi sự thay đổi về ý thức và hành vi của người bệnh là rất quan trọng. Bất kỳ dấu hiệu nào như sau cần được báo ngay cho bác sĩ:

• Lú lẫn, hay quên, khó tập trung.
• Thay đổi trong giấc ngủ (ngủ ngày, thức đêm).
• Tính cách thay đổi (cáu kỉnh, thờ ơ).
• Run tay (dấu hiệu vẫy).
• Khi có bất kỳ dấu hiệu nào, cần báo ngay cho bác sĩ.

Để phòng ngừa nguy cơ xuất huyết, người chăm sóc cần giúp bệnh nhân giữ vệ sinh răng miệng bằng bàn chải lông mềm để tránh chảy máu nướu. Cần tránh để bệnh nhân bị táo bón, vì việc rặn khi đi tiêu có thể làm tăng áp lực ổ bụng và gây vỡ tĩnh mạch thực quản. Cần nhận biết các dấu hiệu xuất huyết như nôn ra máu, đi ngoài phân đen như bã cà phê và đưa người bệnh đi cấp cứu ngay lập tức.

Tình trạng vàng da thường đi kèm với ngứa ngáy rất khó chịu. Giữ cho da người bệnh luôn sạch sẽ và đủ ẩm bằng các loại kem dưỡng ẩm dịu nhẹ, không mùi. Cắt ngắn móng tay và khuyến khích bệnh nhân không gãi để tránh làm trầy xước, nhiễm trùng da.

3. Tránh xa các yếu tố gây hại cho gan

Gan ở giai đoạn này cực kỳ mong manh. Bất kỳ yếu tố gây hại nào cũng có thể đẩy nhanh quá trình suy gan. Rượu bia và các chất có cồn phải được loại bỏ hoàn toàn. Thuốc lá cũng làm tăng tốc độ xơ hóa và nên được ngưng sử dụng.

Một lưu ý đặc biệt quan trọng là việc sử dụng thuốc. Người bệnh không được tự ý dùng bất kỳ loại thuốc nào, kể cả thuốc không kê đơn, thảo dược hay thực phẩm chức năng mà chưa có sự đồng ý của bác sĩ chuyên khoa gan. Nhiều loại thuốc giảm đau thông thường như paracetamol hay các thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) có thể gây độc cho gan hoặc làm tăng nguy cơ biến chứng.

4. Chăm sóc tinh thần và tâm lý

Đối mặt với một căn bệnh nan y ở giai đoạn cuối là một gánh nặng tâm lý khủng khiếp cho cả người bệnh và gia đình. Người bệnh có thể trải qua các cung bậc cảm xúc từ chối bỏ, tức giận, đến trầm cảm và lo âu. Người chăm sóc cần là một điểm tựa tinh thần vững chắc.

Hãy tạo ra một không gian sống yên tĩnh, thoải mái. Dành thời gian lắng nghe, trò chuyện và chia sẻ với người bệnh về những nỗi sợ hãi và mong muốn của họ. Sự hiện diện và đồng cảm của người thân là liều thuốc tinh thần vô giá. Nếu cần thiết, đừng ngần ngại tìm đến sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý hoặc các nhóm hỗ trợ bệnh nhân để được chia sẻ và tư vấn.

5. Vệ sinh cá nhân và phòng ngừa nhiễm trùng

Bệnh nhân xơ gan có hệ miễn dịch suy yếu, khiến họ dễ bị nhiễm trùng hơn. Nhiễm trùng có thể là một yếu tố khởi phát các biến chứng cấp tính như bệnh não gan hay hội chứng gan thận. Do đó, việc phòng ngừa là cực kỳ quan trọng.

Người chăm sóc cần đảm bảo vệ sinh cá nhân cho người bệnh, đặc biệt là chăm sóc da để tránh loét do tì đè nếu bệnh nhân phải nằm một chỗ nhiều. Luôn giữ vệ sinh tay sạch sẽ khi tiếp xúc và chăm sóc. Đảm bảo người bệnh được tiêm phòng đầy đủ các loại vắc-xin cần thiết như cúm, phế cầu, viêm gan A và B theo khuyến cáo của bác sĩ.

6. Tái khám đúng hẹn

Việc tuân thủ lịch tái khám là rất quan trọng để bác sĩ có thể theo dõi diễn tiến của bệnh, điều chỉnh phác đồ điều trị kịp thời và sàng lọc sớm các biến chứng như ung thư gan.

Chăm sóc bệnh nhân xơ gan giai đoạn cuối là một hành trình đầy thử thách nhưng cũng vô cùng ý nghĩa. Bằng tình yêu thương, sự kiên trì và kiến thức chăm sóc đúng đắn, gia đình có thể giúp người bệnh trải qua giai đoạn khó khăn này một cách bình yên và được tôn trọng nhất.

7. Nhận biết các dấu hiệu cấp cứu

Người chăm sóc cần được trang bị kiến thức để nhận biết các dấu hiệu nguy hiểm cần được cấp cứu ngay lập tức. Các dấu hiệu này bao gồm:

• Nôn ra máu tươi hoặc máu cục màu nâu đen.
• Đi ngoài phân đen, sệt như bã cà phê.
• Lú lẫn, nói năng không mạch lạc, thay đổi hành vi đột ngột hoặc hôn mê.
• Sốt cao, khó thở.
• Bụng chướng căng, đau dữ dội.

Khi phát hiện bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, cần nhanh chóng đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất.

San sẻ gánh nặng cùng dịch vụ chăm sóc điều dưỡng chuyên nghiệp tại nhà

Việc chăm sóc một người thân mắc bệnh xơ gan giai đoạn cuối là một hành trình dài đầy thử thách, đòi hỏi sự hy sinh lớn về thời gian, công sức và cả tinh thần của gia đình. Nhiều gia đình có thể cảm thấy quá tải và đơn độc trước những yêu cầu chăm sóc y tế phức tạp.

Để san sẻ gánh nặng này và đảm bảo người bệnh nhận được sự chăm sóc chuyên nghiệp, toàn diện nhất ngay tại không gian quen thuộc của mình, các dịch vụ điều dưỡng tại nhà chuyên biệt đã ra đời. Tại Phòng khám gia đình Việt Úc, chúng tôi thấu hiểu những khó khăn mà gia đình và bệnh nhân đang phải đối mặt. Chúng tôi cung cấp các gói dịch vụ chăm sóc giảm nhẹ và điều dưỡng tại nhà được thiết kế để đáp ứng những nhu cầu đặc thù của bệnh nhân xơ gan giai đoạn cuối như:

• Theo dõi các dấu hiệu sinh tồn, cân nặng, và các triệu chứng của bệnh.
• Cho bệnh nhân uống thuốc đúng giờ, đúng liều lượng.
• Thực hiện các thủ thuật y tế cơ bản như thay băng, chăm sóc vết loét (nếu có).
• Hỗ trợ dinh dưỡng, bao gồm cả việc cho ăn qua ống thông.
• Hỗ trợ vệ sinh cá nhân, giúp bệnh nhân luôn cảm thấy sạch sẽ và thoải mái.
• Tư vấn và hướng dẫn gia đình cách theo dõi và chăm sóc người bệnh một cách hiệu quả.

Với sự đồng hành của Phòng khám gia đình Việt Úc, gia đình sẽ có thêm một điểm tựa vững chắc, giảm bớt gánh nặng chăm sóc và có thêm thời gian quý báu để ở bên cạnh người thân yêu. Bệnh nhân sẽ nhận được sự chăm sóc y tế chất lượng cao trong chính ngôi nhà quen thuộc của mình, góp phần nâng cao chất lượng sống và mang lại sự an yên trong những ngày tháng cuối đời.

Để được tư vấn chi tiết về dịch vụ phù hợp nhất cho người thân, Quý khách hàng vui lòng liên hệ Hotline 1800 6894 (Khu vực TP.HCM).